OSMANLI DONANMASI

[PESTEMAL]

OSMANLI DONANMASI

OSMANLI DONANMASI

Osmanli denizciliginin temelinde, Anadolu Selçuklu Devleti, Aydinogullari ve Karesi Beyligi gibi komsu devlet ve beyliklerin teknik ve tesirleri bulunmaktadir. Gerçekten, Osmanli Beyligi gelisip denizlere ulastigi ve kiyi sahibi oldugu zaman, komsu Türk beyliklerinin gemilerinden istifade etmisti. Nitekim Rumeli'ye de bu beyliklerin gemileri ile geçmisti. Bununla beraber Osmanlilarin ilk zamanlarda küçük de olsa Karamürsel, Edincik ve Izmit'te tersane kurduklari bilinmektedir. Gelibolu'nun fethinden sonra burada bir tersane kurularak denizcilik yolunda ilk önemli adim atilmis oluyordu. Bundan baska Saruhan, Aydin ve Mentese beylikleri gibi denizde kiyisi olan beylikler, Osmanli Devleti'nin idaresine girince, onlarin tersanelerinden de istifade edilmisti. Böylece daha ilk dönemlerden itibaren tarih sahnesinde önemli rol alip hizmet yapacak olan muazzam bir devletin donanmasinin temelleri atilmis oluyordu. Gibbons'un ifadesine göre, Osmanlilardan önce Ege sahillerine yerlesmis bulunan Türklerden de Latinler gibi Akdeniz'de korsanlik yâpanlar vardi. Bunlar, Venedik ve Cenevizlilerin ticareti ile Yunanistan ve adalarda kalmis olan Latin prenslerinin hakimiyetleri için tehlike teskil etmeye baslamisti. Bu korsanlar daha sonra Osmanli donanmasinin hizmetine alinmislardi. Osmanli donanmasi, özellikle Yildirim Bâyezid zamaninda büyük bir gelisme göstermisti. Bu arada Sakiz ve Egriboz adalari ile Yunanistan'in dogusuna akinlarda bulunulmustu. Bu yüzden Venedikliler, Ceneviz gemileri ile birleserek Çanakkale Bogazindan içeri girmislerdi. Fakat Saruca Pasa komutasindaki on sekiz parçadan meydana gelmis olan Osmanli donanmasina yenilmislerdi. Buna karsilik Rodos sövalyeleri ve yeni gemilerle takviye edilen Venedikliler, Osmanli donanmasini maglup ettikleri gibi onu yakmislardi.

Osmanli donanmasinin ikinci ciddi çatismasi Çelebi Sultan Mehmed zamaninda meydana gelmisti. Çali Bey komutasindaki Osmanli donanmasi, Ege'de Naksos dükaligina ait adalari vurduktan sonra 1415'te Venediklilerle savasti. Bu savasta Çali Bey sehid olmus, donanma da yok olurcasina zayiat verip maglub olmustu. Bu maglubiyetler, Osmanli denizciliginin gelismesini yavaslatmissa da, devletin büyüyüp gelismesinde, donanmaya olan ihtiyaci açikça ortaya koymustur. Bu anlayis, iyi bir donanmaya sahib olmak için gerekli çalismalarin hizlandirilmasina sebep olmustur. Nitekim Sultan II. Murad döneminde donanma, Karadeniz'de Trabzon Rum Imparatorlugu'nu tehdid edecek bir güce ulasmisti. Ayni donanma, Fâtih Sultan Mehmed zamaninda ve Istanbul'un fethi sirasinda Baltaoglu Süleyman Bey komutasinda önemli roller oynamisti. Bununla beraber henüz Venedik donanmasiyla boy ölçüsecek bir güce ulasamamisti. Bu sebeple Istanbul'un fethini müteakip, donanmanin daha da gelismesi için çalismalar yapildigi ve hatta Fâtih'in Trabzon seferi sirasinda Osmanli ordusuna denizden büyük destek sagladigi görülmektedir.

Osmanli harp gemileri, Gelibolu ile Istanbul tersanelerinden baska Karadeniz, Marmara ve Akdeniz sahillerindeki birçok iskele ve mevkide yapilirdi. Donanmaya olan ihtiyaç sebebiyle bu hariç tersanelerde yapilacak gemilerin sayi ve çesitleri, hükümet tarafindan o mahallin kadilarina bildirildigi gibi bunlarin insa müddeti de tayin edilirdi. Bunlarin insasi için icab eden malzeme ile mühendis ve ustalar, ya mahallinden tayin olunur veya gönderilirdi. Onyedinci asrin ortalarina kadar her sene kirk tane kadirga yapilmasi kanundu. Daha sonraki tarihlerde bu kanun terk edilerek yavas yavas kalyon tipi gemilerin insasi ehemmiyet kazanmisti.

Osmanlilarin, kurulustan itibaren XVI. asir sonlarina kadar kullandiklari gemilerin esasini çekdiri sinifindan gemiler teskil etmekteydi. Kürekle hareket eden gemiler, genellikle çekdiri sinifindandi. Bununla beraber yelkenli gemiler de vardi. Buna göre Osmanli donanmasinda biri kürekli ve yelkenli, digeri de sadece yelkenli olmak üzere iki çesit gemi bulunuyordu. Çekdirilerin en küçük gemisine Karamürsel, en büyügüne de Bastarde denirdi. Bastarde, kaptanin bindigi otuz alti oturakli en büyük savas gemisi idi ki, her oturaginda bes ila yedi kürekçi bulunurdu. Gemi mevcudu kürekçi, savasçi, topçu vs. ile birlikte sekiz yüz kadardi. Bunlardan baska gerek ince donanmada, gerekse büyük donanmada kullanilan gemilerden bazilari sunlardir: Uçurma, Varna bes çifteleri, Aktarma, Çete kayigi, Celiye, Kütük, Kancabas, Sayka, Sahtur, Çekelve, Kirlangiç, Firkate, Mavna, Kadirga. Yelkenlerle hareket eden gemilere gelince bunlar da iki ve üç direkli olarak iki kisimdi. Salope, Brik ve Uskuna iki direkli; Kalyon, Firkateyn ve Korvet üç direkli idiler.

Kaynak: Osmanli tarihi

[pamukKALE]

BÜYÜK DONANMA GEMİLERİ


a) Firkate : 10-17 oturaklı olan firkatelerin her küreğini iki-üç kişi çekerdi. Firkateler, aynı zamanda ince donanma sınıfından oldukları için nehirlerde de kullanılmakta, süratli hareket ettiklerinden haber getirip-götürmekteydiler.Muharebe zamanlarında firkatelere 80 hatta 100 levend konulmaktaydı.



b) Pergende : Kürekle yürüyen ve yelkeni yardımcı olarak kullanan çekdiri nevi’nden 18-19 oturaklı, 33-40 zira uzunluğunda bir harp gemisi idi. XVI.yüzyılda firkate ile aynı kabul edilmekteydi.



c) Kalyata: 42-48 zirâ uzunluğunda, 19-24 oturaklı çekdiri nevinden bir gemi olan kalyata Tuna donanmasında da mevcut idi. Bilhassa takip hizmetinde kullanılan kalyataların başlarında topu ve harp zamanlarında 220 kadar cenkçisi bulunurdu. 893 (1498) senesinde bir kalyatada, bir baş topu, 2 darbzen ve 4 prangı vardı. Zilka'de 1109 ( II Mayıs 1698) tarihli tezkireye göre bir kalyataya 255 yuvarlak veriliyordu.XVI. yüzyılda bir kalyatada iki topçu neferi bulunuyordu.



d) Kadırga: Kuruluş devrinden XVII.yüzyılın sonlarına kadar Osmanlı Donanmasındaki harp gemileri içinde ençok kullanılan ve vurucu gücü teşkil edeni kadırgalar idi. Bir Osmanlı kadırgasının iki bodoslaması arası 55-56 zira, ambar ağzı 22 karış, kıç yüksekliği 18 karış, baş yüksekliği 11 karış, kuşak yüksekliği 6 karış bir parmak idi.Kadırgalar gayet uzun ve ensiz, kısmen su seviyesinde denecek kadar alçak ve hareketleri pek seri idi.25 oturaklı olup her küreğini 4-5 kürekçi çekerdi. 35 gemici, 196 kürekçi ve 100 savaşçısı vardı. Baş tarafında üç tane olmak üzere 13 topu bulunurdu.



e) Baştarda: 26-36 oturaklı, her küreğinde 5-7 kürekçi bulunan ve kadırgaların büyük tiplerinden olan baştardalar, mavnadan daha uzun, fakat daha alçak ve küçük idiler. Büyüklükleri itibariyle orta baştarda, Paşa baştardası ve Hünkar baştardası olarak üçe ayrılırlardı.

Kaptan Paşa baştardası 36 oturaklı olup, 500 kürekçi, 216 savaşçı ve gemicilerle birlikte 800 mevcutlu idi. Baş tarafında üç ağır ve yanlarda hafif topları bulunurdu. Kalyonların ehemmiyet kazanmasından sonra Kaptan Paşalar harp sırasında “baş kapudâne” denen kalyona binerlerdi.



aa)Orta Baştarda: 57 zira uzunluğunda ve 26 oturaklı olan orta baştardalar, XVII. yüzyılda Kapudan Paşa Yedeği, Tersâne-i Âmire Kethudası ve Tersâne-i Âmire Eminine ait idi.


ab)Paşa baştardası:Kapudan Paşa'nın bindiği baştardanın uzunluğu 70-72 arşın olup, oturak sayısı 36, kürek sayısı 72 idi. Her küreğini yedişer kürekçi çekiyordu.Kürekçiler arasında her mankada üçer cenkçi bulunurdu.Paşa baştardasının mürettebatı 500 kürekçi, 216 cenkçi ile gemici, topçu ve diğerleri 800'e ulaşıyordu.Bunların içinde denizcilikte mahareti olan kıdemli bir reis baştardaya kumanda ederdi.


ac)Baştarda-i Hümâyûn:Hünkar gemisi de denilen Baştarda-i Hümâyûn, Padişahlar tarafından inşa ettirilmekte, diğer gemilere nispetle süslü, tekne, direk, kürek ve yelkenleri yeşile boyalı ve sancağının yeşil olması hasebiyle " yeşil kadırga" olarak da bilinmekteydi. Bunlar da üç fenerli ve karpuz kıçlı idiler.İlk defa Kanuni Sultan Süleyman tarafından Has Bahçe'de kurulan Tersane'de yeşil baştarda inşa edilmiş, II.Selim ve 994(1586) senesinde III.Murad, kapudân-ı deryası olan Kılıç Ali Paşa'ya aynı yerde bir baştarda-i hümâyûn inşa ettirmişlerdi. Daha sonraları III. Mehmed ve IV. Mehmed'in de birer baştarda yaptırdıkları bilinmektedir.



f) Mavna: XV.asırdan itibaren Osmanlı Donanmasında kullanıldığını gördüğümüz mavna, baştardadan daha geniş ve yüksek, 26 oturaklı, ekseriya iki , bazen üç direkli ve iki katlı olarak inşa edilen çekdiri nevi’nden bir harp gemisi idi.Uzunluğu 65 zira, kıç yüksekliği 20 karış, baş yüksekliği12,5 karış, kuşak yüksekliği 7,5 karış idi.52 küreğin her birini 7 kişi çekmekte idi.Bütün mevcudu 600 kadar olurdu. 364 kürekçisi, 24 topu bulunurdu. Bir veya iki Lâtin yelken kaldırırdı.

(alıntı)